پیچ بزرگ تاریخی و گفتمان «مقاومت، پیشرفت و عدالت

دکتر هاشم داداش پور*

این واقعیت مسلمی است که جهان در شرایط خاص زمانی و مکانی قرار گرفته و در حال عبور از یک پیچ بزرگ تاریخی قرار دارد. نظم قدیم از هم فروپاشیده و نظم جدید به طور کامل شکل نگرفته است. پیچ تاریخی کنونی حاکی از تحولاتی است که آینده‌ی "هندسه نوین جهانی" را شکل خواهد داد و بازیگران منطقه ای و جهانی در این شرایط تاریخی به دنبال یافتن جایگاه و سهم خود در این فضای پر ابهام هستند تا بتوانند در این انتقال "مرکز جهان" نقش خود را پیدا کنند.در این پیچ تاریخی نقش جمهوری اسلامی ایران در شکل‌ دهی به هندسه نوین جهانی نقش محوری و اثرگذار تلقی می شود. عبور موفقیت آمیز از این پیچ تاریخی، می تواند تحولات بزرگ منطقه ای و جهانی و فتح نقاط کلیدی جهان را موجب شده و به قدرت یابی منطقه اسلامی با محوریت ایران منجر شده و نهایتا به شکل گیری تمدن نوین اسلامی ختم شود که علایم آن در بهم ریختن نظم قدیم با دیکتاتوریهای وابسته به آمریکا و شکل گیری بیداری اسلامی قابل مشاهده است. البته شکست در این مسیر، برگشت به نقطه اول و از دست دادن موقعیت منطقه ای و جهانی و باقی ماندن در مدار جغرافیای ملی هست. آمریکا و اقمار منطقه ای آن، با تولید فشار و بحران در منطقه، به دنبال شکل دادن به نظم جدید هستند تا اولا اجازه تولد جغرافیای جدید اسلامی را ندهند و ثانیا اجازه تجمیع بازیگران پراکنده در منطقه اسلامی را نداده و همگرایی های منطقه ای را در چهارچوب یک محور اسلامی به هم بریزند. در این میان از تمام ابزارهای لازم برای فروپاشی و تضعیف این محور استفاده می کنند. ارزیابی مقامات آمریکایی این است که اگر ایران به همراه محورهای شکل دهنده به مقاومت و بیداری اسلامی از این مرحله عبور کنند، بایستی این کشور از خاورمیانه اسلامی خداحافظی کرده و کلید آنرا به ایران واگذار کند. فشار به محور مقاومت و تلاش به انحراف کشاندن بیداری اسلامی از همین منظر قابل ارزیابی می باشد. به همین خاطر تمام تلاش آمریکا این است که با هماهنگی عوامل منطقه ای خود در میان کشورهای وابسته منطقه و ستون پنجم خود در داخل، روند قدرت یابی ایران اسلامی را سد کرده و مهار چند جانبه آنرا دنبال نماید. از این رو، در آستانه انتخابات 24 خرداد، می توان به دو سئوال اساسی پاسخ داد. اول اینکه رویکردهای مطرح در انتخابات ریاست جمهوری برای مواجهه با این مساله چگونه است؟ و دوم اینکه در این مقطع حساس تاریخی کدام گفتمان و نامزد انتخاباتی می تواند ما را برای رسیدن به یک جایگاه تاریخی در منطقه اسلامی هدایت کند؟ برای پاسخ به این سئوالها می توان از دو رویکرد مشخص در ادبیات جریانها و نامزدهای انتخاباتی سخن به میان آورد: 

در رویکرد اول برخی گروه ها و جریانهای سیاسی بر این باورند که ایران برای دستیابی به پیشرفت لازم است که با قدرتهای جهانی به سرکردگی آمریکا تعامل کرده و در سیاست خارجی نباید دیپلماسی را دنبال نماید تا با هژمونی قدرت برتر جهانی در تعارض قرار گیرد. البته این جریانها از واژه های مثبتی برای بیان حرف شان استفاده می کنند اما تلویحا به این اعتقاد پای می فشارند که آمریکا سرکرده نظم نوین جهانی بوده و کشورهایی می توانند پیشرفت کنند که در مدار آمریکا قرار گرفته و در سلسله مراتب تعریف شده توسط آمریکا جایگاهی برای خود دست و پیدا کنند. و در داخل کشور رفع تحریم را راه حل مشکلات اقتصادی تلقی کرده و راه رفع آن را در عدم ماجراجویی  و کنار آمدن با آمریکا می دانند. پیشرفت را مساوی با رشد اقتصادی مطرح کرده و معتقدند رشد اقتصادی به مرور زمان به عدالت اجتماعی منجر خواهد شد. این گزینه از آن جهت که از دریچه گفتمان انقلاب اسلامی به مسائل نمی نگرد، می تواند آغاز یک انحراف در مسیر حرکت کشور تلقی شده و در عرصه منطقه ای و جهانی به یک سناریوی وابسته مرکز- پیرامونی منتهی شود. دهه دوم و اوایل دهه سوم انقلاب مشحون از این رویکرد به پیشرفت کشور بود. این رویکرد اگرچه بازسازی اقتصادی را به ارمغان آورد ولی چون به پیشرفت کشور تک بعدی نگاه کرده و با الگوی درونزا آنرا دنبال نمی کرد؛ حاصل آن به اشرافی گری، مصرف زدگی و رفاه گرایی، اصالت سود، تقویت فردگرایی، تولد مدیران تکنوکرات، نابرابریهای طبقاتی و جغرافیایی منجر شده و کشور را به سوی لیبرالیسم فرهنگی سوق داد. البته نمی توان از الگوی برونزای اقتصاد آزاد انتظاری غیر از این هم داشت. تذکرات رهبری فرزانه انقلاب و تاکید بر نوسازی معنوی در مقابل رویکرد صرفا مادی آن دهه به عنوان یک تجربه پیش چشم همه هست. در سیاست خارجی " تنش زدایی" بعنوان محور اصلی این جریان مورد توجه قرار گرفت؛ که نه تنها به گشایشی منجر نشد بلکه به انفعال در برابر غرب همراه بود. قرار گرفتن ایران در محور شرارت، خروج سفرای اروپایی از ایران، تحریم مقامات کشور برای خروج از کشور و نهایتا شکستن غرور ایرانیان با تعطیلی فعالیتهای هسته ای نتیجه این رویکرد به سیاست خارجی بود. این ادبیات توسط برخی نامزدهای انتخاباتی دوباره در حال رونمایی است. با این تصور که بعد از یک دهه جامعه دچار فراموشی تاریخی شده، مردم را دوباره به آزمودن، آزموده ها دعوت می کنند.

 

رویکرد دوم با اعتقاد به مقاومت مدبرانه در جستجوی عدالت توام با پیشرفت است و معتقد است که با تولید و باز تولید قدرت ملی و ظرفیتهای بومی در کشور می توان از این پیچ تاریخی عبور کرده و به یک کشور پیشرو در منطقه و جهان تبدیل شد. الزامات تولد این قدرت ملی را نه در یک سناریوی  وابسته بلکه در طراحی یک گفتمان بومی پیشرفت در تراز انقلاب اسلامی تلقی می کند؛ عناصر و مولفه های سازنده پیشرفت را در عدالت، معنویت، استقامت و امنیت بر پایه باورهای دینی می داند و معتقد است که تحریم با مقاومت هوشمندانه و دیپلماسی فعال عزتمندانه امکان پذیر است و نه با دیپلماسی انفعالی در برابر هژمونی غرب. این رویکرد بر این باور است که تنها با صورتبندی گفتمان اصیل اسلامی می توان به پیشرفت در همه عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رسید و اساسا انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت تا در بستر آن شعارها و آرمان‌های اسلامی  تحقق یافته و الگویی پیش چشم جهانیان قرار داده و آغازی برای احیای تمدن نوین اسلامی در جغرافیای جهان اسلام باشد. این رویکرد از طریق الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت به حفظ و ارتقاء دستاوردهای ملی و جهانی انقلاب اسلامی باورمند و پیشرفت توام با عزت را برای مردم طلب می کند. و با نقد تاریخ سی ساله انقلاب اسلامی بر این باور است که هر جا فعل خواستن صرف شده  و موفقیتی کسب شده با الهام از همین رویکرد بوده است و هر جا ناکامی شکل گرفته، بدون شک به خاطر دور شدن از این رویکرد اسلامی- ایرانی بوده است. 

 

در انتخابات پیش رو، نمایندگان هر دوی این رویکرد حضور دارند و ادبیات مطرح شده در کشور و پاره گفتمان های ارائه شده توسط نامزدها نشان می دهد که می توان در بند رویکرد اول گرفتار شد و به گذشته برگشت و با عدم فهم تحولات کنونی و عدم تطبیق با شرایط موجود، فرصتها را از دست داد. خروجی این رویکرد چیزی جز " نبات" در مقابل "الماس" نیست.  در رویکرد دوم اما می توان به پیشرفت و عدالت در داخل و مقاومت مدبرانه و عزتمندانه در خارج را دنبال کرد تا هم عزت ملی و حرکت به سوی آینده ای روشن در آن حفظ شود و هم با اتکا به به ظرفیتهای داخلی و حمایت از تولید ملی و سرمایه ایرانی پیشرفت حقیقی امکان پذیر شود. تحت این شرایط، انتخاب دکتر سیعد جلیلی بعنوان نماینده اصلی گفتمان مقاومت رمز پیشرفت و عدالت توسط مردم، جایگاه قدرت ملی و جهانی کشور را افزایش داده و "حماسه اقتصادی" و "دیپلماسی پیش برنده" را پیش چشم ما خواهد گذاشت. در این مقطع حساس تاریخی تنها گفتمان مقاومت و انتخاب نامزد اصلح می تواند ما را برای رسیدن به یک جایگاه تاریخی در منطقه اسلامی هدایت کند. انشاء الله چنین باد.

 

*قائم مقام کانون دانشگاهیان ایران اسلامی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس