بازخوانی اندیشه های «عقل منفصل» رییس جمهور درباره توسعه و ارتباط آن با هشدار رهبر انقلاب
چه کسی در دو دهه گذشته، پیشرفت کشور به بهای خدشه دار شدن استقلال ایران را تئوریزه کرده است؟
تحولات چندماه گذشته در عرصه سیاسی کشور و انتخاب دکتر حسن روحانی به عنوان رییس جمهور جدید، موجب طرح بیش از پیش دیدگاه های مختلف درباره راه های پیشرفت کشور بوده است.
در این میان عده ای معتقدند مسیر پیشرفت کشور نه از راه تکیه به خارج و یا الگو گیری صرف از توسعه غرب، بلکه از طریق افزایش قدرت درونزا، تقویت اقتصاد ملی و به حداقل رساندن آسیب پذیری کشور از اقتصاد جهانی و تحریم هاست و در مقابل عده ای نیز معتقدند اولویت اصلی برای پیشرفت کشور افزایش تعامل با جهان غرب، طلب کمک از آنها برای تقویت اقتصاد داخلی و در یک کلمه اولویت دادن به خارج به جای داخل، برای پیشرفت کشور است.
در همین راستا یکی از افرادی که بازخوانی آثار مکتوب وی به خوبی نشان می دهد طرفدار دیدگاه دوم است و برای پیشرفت کشور راهی جز ارتباط با غرب حتی به قیمت خدشه دار شدن استقلال کشور نمی شناسد «محمود سریع القلم» استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی است؛ فردی که حتی می توان از او به عنوان «نماد» دیدگاه دوم در داخل کشور یاد کرد، لذا بازخوانی مختصر آرا و افکار وی در این باره ضروری است.
سریع القلم فردی نیست که چارچوب ها و خطوط قرمز دیپلماسی در جمهوری اسلامی را نشناسد و آنچنان که در آثار مکتوب و مواضع شفاهی وی نیز مشخص است، به خوبی می داند که رابطه ایران و امریکا هیچ گاه نمی تواند حالت «عادی» به خود بگیرد، چرا که به تصریح وی مساله اصلی مساله ایران و امریکا نیست، مساله اصلی «اسراییل» و نوع نگاهی است که امریکایی ها به منافع اسراییل دارند.
سریع القلم همانطور که در بخش چهارم کتاب معروف خود به نام «عقلانیت و توسعه یافتگی ایران» توضیح می دهد؛ امریکایی ها به هیچ عنوان حاضر به رویگردانی از منافع اسراییلی ها و زیر پا گذاشتن خطوط قرمز رژیم صهیونیستی نیستند و از این رو، تصور رابطه ایران و امریکا به یک رابطه عادی تصوری خام و ناشی از نشناختن جهان معاصر است. وی حتی در بخشهای دیگری از کتاب خود تصریح می کند که هیچ گاه نزاع غرب و شرق پایان خواهد داشت اما باید کیفیت و چگونگی آن را مدیریت کرد اما با این حال در ادامه با مواضعی متناقض، بر ضرورت گسترش رابطه ایران و غرب به بهای توسعه کشور تاکیدات مکرر و ویژه ای دارد. سخنانی که عملیاتی کردن آنها به معنای خدشه وارد شدن به «استقلال» و «قدرت درونزای یک کشور» خواهد بود و پیشرفت را در گرو رابطه و طبیعتا وابستگی هر چه بیشتر به غرب و دست کشیدن از آرمان ها و اصول انقلاب تلقی می کند.
به عنوان مثال وی در فصل هفدهم این کتاب ضمن تشریح دیدگاه خود در این باره، بر «لزوم عدم تقابل با غرب» تاکید کرده و می نویسد: «حال که استقلال سیاسی داریم از غرب برای داخل خود استفاده کنیم. نگاه و رهیافت مبارزه ای با غرب، هیچ فایده ملموسی برای شکوفایی مسلمانان ندارد بلکه پول و منابع مسلمانان را صرف حفظ امنیت داخلی آنها خواهد کرد.»
وی در ادامه بدون اشاره به درگیری ها و تقابل طلبی غربی ها با ایران، ظاهرا ریشه تقابل طرفین را در رفتار خود ایرانی ها خلاصه می کند و می نویسد:
«تفکر تقابلی فقط یک فایده روانی دارد آن هم اینکه ناراحتی های تاریخی ما از غرب را مرهم می بخشد! روان تاریخی ما لذت می برد از اینکه اکنون هرچه می خواهیم به آنها می گوییم اما این کار عاقلانه نیست. غرور کاذب برای حل و فصل مسایل جاری یک ملت فایده ای ندارد.»
سریع القلم در ادامه راه پیشرفت کشور را نیز تجویز کرده و ضمن تاکید بر حل مشکلات کشور بوسیله رابطه با غرب، می نویسد:
«نگاه تقابلی به غرب، حکم مسکن را دارد و درمانی دراز مدت و نهادینه برای مشکلات ما نیست ... مهم ترین صحنه ای که ما می توانیم در آن با غرب کار کنیم، سامان وضع دنیایی است ... اصل کارآمدی و مشتقات کارآمدی در مغرب زمین است. تنها در سایه کارآمدی است که می توان مسایل نسل جدید را حل کرد و اقتصادی سالم را به ارمغان آورد ... مبنای قدرت اقتصادی است و اقتصاد نیز نزد غربیان است. بدون آنها نمی توانیم به صورت عمیق و تکنولوژیک در صحنه اقتصاد منطقه ای و جهانی وارد شویم. کیفیت نزاع و مصحلت اندیشی دراز مدت بعضا ممکن است در جابه جایی اصول (!) شرایط نوینی ایجاد کند. ما به دنیای بیرونی نیاز به صلح داریم تا بتوانیم داخل خود را سامان دهیم. ما به موجب شرایط خاص داخلی خود و رسالت تاریخی نظام سیاسی ناچاریم به لبخندهای مصنوعی با دنیای بیرونی مبادرت ورزیم.»
وی در بخش دیگری از این کتاب نیز نکاتی را مطرح می کند که مقدمه آن، این تصور است که در حال حاضر غربی ها رفتارشان نسبت به ایران عوض شده و این ما هستیم که باید با یک گذشت ساده بابت جنایات آنها، روابط عادی با غرب را از سر بگیریم:
«غرب در خاورمیانه فوق العاده بد عمل کرده است و سابقه غیر اخلاقی به جای گذاشته است. ولی ما ضمن اینکه این روش را محکوم می کنیم نباید همیشه در گذشته زندگی کنیم! از گذشته باید پند گرفت و در شرایط فعلی زندگی کرد.»
سریع القلم در فصل بیست و سوم کتاب مورد اشاره نیز ضمن بیان اینکه کشور در حال حاضر دارای استقلال است اما ناکارآمد است و برای رفع این ناکارآمدی و پیشرفت، باید با غرب رابطه داشت می گوید:
«همین کسانی که در شرایط کنونی مدیران کشورند استقلال سیاسی ایران را به ارمغان آورده اند. یعنی نسلی هستند که مبارزه کرده اند با توجه به اینکه در زمان قاجار و پهلوی سفارت های روس و انگلیس و امریکا کشور را مدیریت می کردند، ایران بعد از انقلاب به لحاظ سیاسی مستقل بوده است. به عنوان یک ایرانی در شرایط فعلی خیلی باید خرسند باشیم. هر چند جامعه ما یک جامعه ناکارآمد است که این ناکارآمدی را خود ایرانی به وجود آورده است.» و این در حالی است که وی در بخش دیگر تاکید می کند: «کسی که جوانی اش را مبارزه کرده و همیشه در سیاست بوده و بعد از انقلاب نیز در سعی و تلاش برای حفظ آنچه برایش مبارزه کرده بوده است، به هیچ وجه نمی تواند تعامل با دشمن سابق خود را بپذیرد.»
نکته جالب توجه آنکه سریع القلم در ادامه همین مبحث در پاسخ به این سوال که «در مورد مقوله استقلال، عده ای معتقدند که نگاه سنتی به مفهوم استقلال بسیاری از دستاوردهایی را که می تواند برای یک جامعه ایجاد شود از بین می برد و علت برخی ناکارآمدی ها نیز همین نگاه ناقص و سنتی به مفهوم استقلال است» پاسخ مثبت می دهد، هرچند تلاش دارد تا با ارائه یک مفهوم غلط و اشتباه از تعبیر کلیدی «استقلال» سخن خود را به کرسی بنشاند و این گزاره غلط را به مخاطب ارائه کند که پیشرفت واقعی کشور تنها در گرو رابطه با غرب و حتی خدشه وارد شدن به استقلال یک کشور است.
این در حالی است که رهبر معظم انقلاب چندی قبل در دیدار 19 بهمن خود با فرماندهان ارتش با هشدار نسبت به همین دیدگاه خطرناک نسبت به پیشرفت کشور، از کسانی سخن گفتند که در داخل ایران از پیشرفت به بهای خذدشه دار شدن استقلال ملت حرف می زنند.
رهبر انقلاب در بخشی از سخنان خود در این دیدار، همچون چند سخنرانی اخیر دیگر که بر مفهوم «استقلال» کشور تاکید ویژه ای دارند، اظهار داشتند: «دستگاه‌هاى تبلیغاتى اینها (دشمن) به کار مى‌افتند براى اینکه ملّتها را از استقلال روگردان کنند؛ این‌جور تبلیغ میکنند که استقلال سیاسى کشورها یا استقلال فرهنگى و اقتصادى کشورها با پیشرفت کشورها منافات دارد. میشنوید این حرفها را، آن کسانى که با تبلیغات جهانى آشنایى دارند، میشنوند؛ در دنیا به‌عنوان اتاقهاى فکر، به‌عنوان حرفهاى فیلسوفانه، این مطالب را پخش میکنند، کسانى هم در داخل کشورها - از جمله داخل کشور ما - همین حرفها را از طرف آنها منتشر میکنند، که یک کشورى اگر بخواهد در مجموعه‌ى کشورهاى پیشرفته‌ى دنیا قرار بگیرد، چاره‌اى ندارد جز اینکه از میل استقلال‌خواهى فرو بکاهد، میل به استقلال را در خود کم کند؛ والّا با هم نمیسازد که یک کشورى بخواهد مستقل باشد، بخواهد صرفاً بر روى منافع خود تکیه بکند، و در عین حال جزو منظومه‌ى پیشرفت جهانى هم قرار بگیرد. خب، این حرف حرف کاملاً غلط و ساخته‌وپرداخته‌ى کسانى است که با استقلال کشورها مخالفند.»
حال بهتر می توان هشدارهای اخیر رهبر معظم انقلاب را تحلیل کرد؛ اینکه یک استاد دانشگاه چنین نظریاتی در باب پیشرفت و استقلال کشور داشته باشد جای تاسف دارد اما خطرناک بودن این نوع نگاه زمانی خود را بیشتر نشان می دهد که همین فرد به مثابه «عقل منفصل» یک دولت در نظام جمهوری اسلامی ایران عمل کند. ادعایی که برای فهم صحت و سقم آن فقط کافی است برخی از مواضع و رفتارهای رییس جمهور در ماه های گذشته آغاز به کار دولتش تا کنون را مرور کنیم